Felsefe Antik Yunanlılar tarafından icat edilmiş olsa da Araplar tarafından geliştirildiği kesindir. Örneğin Aristoteles’in ortaya attığı tüm fikirleri açıklama görevi Farabi’ye düşmüştür. Bu nedenle insanlık tarihinin en değerli filozoflarından biri olarak kabul edilir. Farabi aynı zamanda İslam’ın Altın Çağı’nı da yaşıyordu.Parlayan yıldızlardan biri olarak tarihe geçti.
Açıkçası Farabi’nin hayatı hakkında bildiklerimiz son derece sınırlı. Çünkü onun hakkında yazılan biyografik eserler, ölümünden çok sonra yazılmış ve rivayetler üzerine bina edilmiştir. Ancak günümüze ulaşan pek çok eseri sayesinde neleri savunduğunu veya ideoloji tarihine nasıl bir katkı sağladığını net bir şekilde biliyoruz. Gelin Farabi’nin kim olduğuna daha yakından bakalım.hayatı ve eserleri hakkında farklı detayları görebilirsiniz.
İslam’ın Altın Çağı’nın efsanevi ismi Farabi kimdir?
Farabi, tahminine göre 872, Farab, Kazakistan. Horasan bölgesindeki Faryab şehrinde doğdu. 950 yılında Şam’da (Suriye) hayatını kaybettiği iddia edilmektedir. Tam adı Ebu Nasr Muhammed bin Muhammed el-Farabi veya Ebu Nasr Muhammed bin Muhammed el-Tarkani olabilir. Bütün eserlerini Arapça yazmasına rağmen Farsça veya muhtemelen Türkçe olduğu sanılmaktadır.
Hey kardeşim, makul miktarda bilgi ile bitirmekte haklısın, ama Farabi hakkında yazılan en güvenilir kaynak bile İbn Havkal tarafından ölümünden 27 yıl sonra yazılmıştır. Bu nedenle Farabi hakkında yazılan metinler aracılığıyla İbn Ebî Useybia liderliğindeki Süryani ekolü, İbn-i Hallikan’ın eseri ve Ẓahir-ed-Din Beyhaki’nin Doğu ekolü gibi farklı akımlar ortaya çıkmıştır.
Farabi’nin eğitimi ve entelektüel hayatı iç içe geçmiştir:
Farabi tarafından bizzat yazıldığı sanılan eser, İbn Ebî Useybia tarafından muhafaza edilerek günümüze kadar ulaşmıştır. Otobiyografik metinlere bakacak olursakBağdat’ın en değerli hristiyan alimlerinden Yuhanna bin Haylan’dan mantık tahsili yaptı.
Bir nevi evliya hayatı yaşadığı bilinen Yuhanna bin Haylan’ın yanı sıra Aristoteles’i Arapçaya çeviren en nadide isimlerden biri de Farabi’dir. Ayrıca Ebu Bişr Metta’dan mantık okudu. Bu çalışmalarda Porphyryus’un Isagoge adlı eseri ve Aristoteles’in altı ciltlik Organon adlı eseri başlıca kaynaklar olmuştur. Detayları tam olarak bilinmemekle birlikte Farabi’nin Yunan ve Arap dünyasını bu kadar iyi birleştirmesinin sebebinin bu Hıristiyan alimlerden ders alması olduğu düşünülmektedir.
Farklı kaynaklar, Farabi’nin 40 yaşında Bağdat’a geldiğini ve kısa sürede Arapça öğrendiğini söylüyor. büyük Aristoteles’i Arapçaya çevirmeye yetecek kadar Bu dili sonradan başarılı bir şekilde öğrenmesi mümkün olmadığından bu rivayet doğru sayılmaz. Farklı bir rivayette ise Farabi’nin 70 dil bildiği söylenmektedir ancak bu, Arapça’daki 70 kelimenin birçok kelime ile karıştırılmasından dolayı söylenmiştir. Dönemin bilinen dillerine hakim olduğundan eminiz ama 70 dil bildiği bir şehir efsanesidir.
Farabi’nin hayatı son derece basitti:
Rivayetlere göre Farabi dindar ve zeki bir adamdı. Tasavvuf kıyafetleri giyer ve sık sık kalabalıktan uzakta tek başına takılırdı. Kendi halindeyken müzikle uğraştığı biliniyor. Müzik Üzerine adlı eseri, ortaçağ müzik teorisi üzerine yazılmış en değerli eser olarak kabul edilir.
Farabi, kendi döneminde ve sonrasında yaşamış birçok filozof, sanatçı ve bilim adamı gibi çalışmalarını güçlü bir ailenin himayesinde yürütmüştür. O sırada Suriye’yi kontrol etmek Şii hanedanı Hamdaniler, Farabi’yi büyük bir saygıyla himayeleri altına aldılar. Kesin olmamakla birlikte Farabi’nin de Şii olduğu söylenmektedir.
Peki Farabi bu kadar değerli bir insan olmak için ne yaptı?
Bugün insanlık olarak Aristoteles’i anlayabiliyorsak bunu Farabi’ye borçluyuz demek yanlış olmaz. İçin Farabi, Aristoteles’in altı ciltlik Organon’unu açıklamalarıyla birlikte Arapça’ya çevirmekle kalmadı. Aynı zamanda iki bölüm daha ekleyerek onu sekiz cilt haline getirdi. Bu nedenle günümüzde hala kullanılan mantık ifadelerinin çoğu Arapçadır.
Aristotelesçi mantık ideolojisi için, İlk Üstat, Magister Primus olarak anılır. Farabi ise mantık ideolojisinden dolayı Muallim-i Sânî, Magister Secundus, yani İkinci Üstat olarak anılır.Bu nedenle günümüzde mantık diye bir alan varsa Farabi sayesinde var olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
Farabi’nin eserleri hakkında pek çok farklı rivayet vardır:
Farabi öldükten yıllar hatta yüzyıllar sonra İbn Nedim, El-Mesudi, Beyhaki, İbn Ebi Useybia, İbn Hallikan, İbnu’l-Kifti gibi değerli isimler tarafından kaleme alınmıştır. biyografilerine baktığımızda100 – 160 yılları arasında bir eser yazdığını görmekteyiz. Ancak bunlardan çok azı günümüze ulaşabilmiştir.
Farabi’nin mantık, dil ideolojisi, din ideolojisi, metafizik, psikoloji ve müzik konularındaki eserlerinin tamamı. Aslında büyük kitaplar olarak görülmemeleri gerekir. Çoğu 90-100 sayfa, bugün makale olarak nitelendirebileceğimiz türden eserler. Sıradan sayfalarda az da olsa içerik olarak benzersiz oldukları bir gerçektir.
Farabi’nin eserlerinin muhtevası hakkında farklı bir rivayet İbn Sina tarafından nakledilmektedir. İbn Sina Aristo olarak Metafizik adlı eserini kırk defa okudu ama hiçbir şey anlamadı.Metafiziğine lanet olsun diyecekken Farabi’nin bu eserle ilgili metnini okudu ve kitabı hızlıca deşifre etti.
Farabi, bilimi beş temel sınıfta değerlendirmiştir:
Farabi sadece mantık alanında değil, İlimler Kontu adlı eserinde de eserler vermiştir. bilime farklı bir açıdan yaklaşmak ve bilim adamlarının kullanması için bir fikir sistemi geliştirdi. Farabi’ye göre bilim; Dil bilimi, mantık bilimi, uygulamalı bilimler, doğa bilimleri ve uygar bilimler olarak beşe ayrılır.
Dilbilim, sözcüklerin nasıl okunacağı ve yazılacağı gibi temel konulardaki yasaları içerir. Aristoteles’in Organon adlı eserinin açıklamalarında ve ek ciltlerinde mantık ilminden bahsedilir. Uygulamaları, bugün bilimler dediğimiz şeyleri katı bilimler olarak içerir.Medeni bilimler ise meseleleri hukuk ve siyasete dayalı olarak tasnif eder.
Farabi’nin bilim tasnifi aslında Aristoteles mantığına göre yapılmıştır. ama bazı noktalarda ortada temel farklılıklar var. Örneğin, Farabi’nin birinci tasnif derecesi ilimleri pratik ve teorik olarak ikiye ayırır. Yaratılış ilimlerini hiçe sayan Farabi, onlara mantık ilminde değer verir.
İslami Altın Çağ’da ortaya çıktı ve dünyanın en büyük filozoflarından biri oldu. Farabi kimdir sorusunu yanıtlayarak, hayatı ve eserleri hakkında bilinmesi gereken detayları konuştuk.Farabi’den etkilenen çok sayıda filozof ve bilim adamı ayrı bir makalenin konusudur.
